Sneeuw en ijs, het licht in de poolstreken, de kleuren van IJsland, Groenland en Spitsbergen… Het inspireert José op ten Berg uit de Lange Tuinstraat tot het maken van kleurrijke schilderijen, houtsnedes en grafiek. In haar atelier in de De Gruyter-fabriek zoek ik haar op. Grote werken aan de muur vangen direct mijn blik. En ik herken…. het kleurrijke IJslandse landschap!
Reizen als inspiratiebron
De werken zijn inderdaad onderdeel van de serie Landmannalaugar, voortgekomen uit José’s reis naar IJsland afgelopen zomer. “Reizen zijn altijd een belangrijke inspiratiebron voor mij. En dan vooral reizen naar de poolstreken. Het licht is daar zo bijzonder! Zodra ik daar ben springen al mijn zintuigen open. Ik krijg dat landschap echt binnen. Indrukwekkend!”
Poolvirus
Een docent aan de academie van Trondheim, waar José na afronding van haar opleiding aan academie Sint Joost een half jaar les nam, wees haar op de mogelijkheid om Artist in Residence te worden op Spitsbergen. “Daar ben ik een maand geweest, ik heb er veel getekend. Spitsbergen heeft vreemde grillige bergen, er zijn veel gletsjers, het is zo’n mooie plek! Daar ben ik echt gegrepen door het poolvirus!” Dus ging José reizen: Antarctica, Nieuw-Zeeland, Groenland, IJsland, Noorwegen. “Antarctica, mijn eerste reis na Spitsbergen, was echt een verrassing. Vooraf had ik me er een beeld van gevormd, en daar ook schilderijen van gemaakt, maar de werkelijkheid was zo veel kleurrijker dan ik had verwacht, ongelooflijk! Dat zie je terug in mijn werk.”
Zuurstof
“Op de academie is mijn fascinatie voor landschap al begonnen. Maar het landschap hier in Nederland heeft niet dezelfde uitwerking op mij. Ik vind het wel mooi, kan er van genieten, maar het zet zich niet in mij vast, zoals in de poolstreken.“
“Als ik op reis ben schilder ik niet, maar ik neem het landschap in me op, als zuurstof, het zet zich vast in mijn hoofd. Thuis, in mijn atelier ga ik ermee aan de slag. Ik schilder dus geen landschap na, ook niet van foto’s, maar toch wordt het een herkenbaar beeld. Mensen die met mij op reis zijn geweest, of die zelf in die streek zijn geweest, herkennen de landschappen.”
Een paar kleuren
“Meestal werk ik aan een aantal schilderijen tegelijk, zodat ze elkaar beïnvloeden. Met een paar kleuren, de sfeer, iets wat in je hoofd zit en wat je kwijt moet, gaat er iets ontstaan. Vaak verrassend voor mezelf. Zo is elk schilderij een nieuw avontuur, soms gaat het goed, soms ook helemaal niet. Ik ben ook streng voor mezelf, wil geen trucje toepassen of iets herhalen. En als ik zie dat het beeld klopt, en dat ik als het af is mijn tocht terug zie, ben ik heel blij.”
Op haar reizen kan José vaak lang teren. Groenland, in 2013, mondde uit in de serie Avannamuut, waar ze tot 2016 aan werkte. Een excursie van slechts één dag, de Tongariro Crossing, op het vulkanisch Noordereiland in Nieuw-Zeeland, vormde de inspiratiebron voor 33 schilderijen.
“Ik voel me echt bevoorrecht dat ik zo’n reis kan maken en er dan ook nog zo lang mee bezig kan zijn…”
Tentoonstellingen en publicaties
José heeft verschillende publicaties uitgebracht, doet mee aan tentoonstellingen of organiseert ze zelf. “Ik heb een vaste fanclub die ik voor mijn tentoonstellingen uitnodig. Veel mensen hebben meerdere dingen van me gekocht. Dat is leuk om te merken. Ze herkennen de sfeer, de fascinatie voor het landschap, kunnen erbij wegdromen…. ”
Haar boek Landmannalaugar verschijnt deze maand.
Meer weten? Zie www.joseoptenberg.nl .
Ineke Sagasser
Verfklanken
Vijf jaar geleden ontstond het project Verfklanken toen beeldend kunstenaar José op ten Berg de elektronische klankmusicus Hans Kulk ontmoette. “We deden beiden mee aan een multidisciplinair festival in het Kruithuis,” vertelt Hans, “Ik vond haar werk fantastisch! Geologische landschappen, zonder mensen, waarin je de krachten voelt van die gletsjers, de bewegingen van het ijs. En dat met enkele penseelstreken neergezet!”
José beleefde het werk van Hans als een muzikaal landschap, “Klanken van alle kanten, het gaat in je hoofd rond. Het is een soort reis, net als wanneer je door een landschap trekt. Het is werk waarbij je weg kunt dwalen.”
Hun samenwerking leidde tot het project Verfklanken waar de ervaring centraal staat. Hans maakte klanken bij schilderijen van José. “Klanken die eigenlijk geen betekenis hebben maar het idee van de beelden proberen te versterken. Beelden van grote landmassa’s, ijsbergen en gletsjers, hoe dat schuift en beweegt, de keien en het gruis onder het ijs. Ik zoek daar klanken bij die iets suggereren, waar mensen zelf invulling aan kunnen geven.” “En daardoor anders gaan kijken,” vult José aan. “Mooi was dat het geluid constant veranderde. Het stond op drie stereo-paren, met loops van verschillende lengtes, ook met stiltes, dus er waren steeds andere geluidscombinaties. De reacties waren geweldig. Mensen vonden dat het klopte, deze combinatie. Daardoor bleven ze ook veel langer naar de beelden kijken.”
Hans Kulk werkt in de Willem Twee Studios met analoge klanksynthese apparatuur. Hij is gegrepen door de geschiedenis van de analoge elektronische muziek en heeft daar een schat aan kennis over verworven. Dit geeft hij door aan studenten en muzikanten die in de geluidsstudio’s komen werken. Omdat Hans ook in onze wijk woont, gaan we hem voor een komende Wijkkrant nog eens vragen ons wat meer over deze bijzondere kunstvorm te vertellen.
Illustraties:
José in haar atelier.
José en Hans Kulk in de Willem II- studio van Hans (Foto's Ineke Sagasser)
Landmannalauga r 1
Landmannalauga r 6
Landmannalauga r 24
(Foto's José op ten Berg)